BEOGRAD – Danas je utorak, 28. maj,

148. dan 2019. Do kraja godine ima 217 dana.

1660 – Rođen je Engleski kralj Džordž I, prvi vladar

Engleske, Škotske i Irske iz Hanoverske dinastije, nemačkog

porekla. Tokom njegove vladavine od 1714. do smrti 1727. položaj

premijera iskristalisao se kao ključni u izvršnoj vlasti.

1738 – Rođen je francuski lekar Žozef Injas Gijotin,

koji je u Narodnoj skupštini Francuske u vreme Francuske

revolucije predložio izvršavanje smrtne kazne novom metodom –

napravom za odsecanje glava. Ona je nazvana “Giljotina”, prema

njegovom prezimenu, ubrzo pošto je njome 25. aprila 1792 u

Parizu odsečena glava prvoj žrtvi, drumskom razbojniku Žaku

Peletjeu. Giljotina je u Italiji bila poznata još u 13. veku

pod nazivom “Manaja”, docnije u srednjem veku i u Škotskoj,

gde su je nazivali “Mejdn”, u Engleskoj, gde je izvršenje

kazne tim načinom bilo poznato kao “Džibet lo” i u Nemačkoj

gde su je nazivali “Dile”, “Hobel” ili “Dolabra”. U Francuskoj

su je, pre nego što je javno upotrebljena, u vreme dok su

njome eksperimentisali na leševima, ispitujući “najbezbolniji

način izvršenja smrtne kazne”, kako je tvrdio dr Gijotin,

nazivali “Luzet” ili “Peti Luizon”. List “Žurnal de

revolusion d Pari” joj je, samo tri dana posle pogubljenja

Peletjea, dao naziv “Gijotin”.

1759 – Rođen je engleski državnik Vilijam Pit Mlađi,

koji je 1783. postao najmlađi premijer u istoriji Velike Britanije.

U vreme dok je bio na položaju šefa vlade do 1801. i od 1804. do

1806. vodio je ekspanzivnu kolonijalnu politiku, a u Indiji je

učvrstio britansku vlast reformišući administraciju. Kao zakleti

neprijatelj Francuske revolucije, bio je glavni organizator

evropskih koalicija protiv revolucionarne i Napoleonove Francuske.

1805 – Umro je italijanski kompozitor Luiđi Rodolfo

Bokerini, virtuoz na violončelu, koji je uticao na razvoj gudačkih

kvarteta kao muzičke forme i prvi komponovao muziku za gudačke

kvintete kao i gudačke kvintete i klavir. Stvorio je oko 500 dela u

stilu rokokoa, uključujući simfonije, koncerte za violončelo,

kamernu i crkvenu muziku.

1812 – U Bukureštu su Rusija i Turska potpisale

ugovor o miru, okončavši šestogodišnji rat. Rusija je dobila

Besarabiju i neke oblasti na Kavkazu, a Turci su zadržali Vlašku

i Moldaviju. Ugovor je bio nepovoljan za Srbiju, koja je učestvovala

u ratu na strani Rusije, jer je morala da vrati gradove Turcima,

kojima je dato pravo da u njima drže vojsku. Turska je obavezana

da amnestira učesnike Prvog srpskog ustanka i Srbima da povlastice,

ali su Turci iskoristili zauzetost Rusije u ratu s francuskim carom

Napoleonom I i 1813. slomili ustanak i uništili Karađorđevu Srbiju.

1834 – Uveden je srpski jezik kao službeni u prepisci s

turskim vlastima, koja je do tada vođena isključivo na turskom

jeziku. Knjaz Miloš Obrenović vratio je tada jedno pismo turskog

vezira s porukom: “Evo vam šaljem pismo natrag i preporučujem da

ga otvorite i na srpski prevedete, pa da mi onda ovamo pošaljete”.

Posle toga prepiska s turskim vlastima obavljana je na srpskom.

1843 – Umro je američki filolog i leksikograf Noa Vebster,

simbol leksikografske tradicije u SAD. Objavio je 1806. svoj prvi

rečnik engleskog jezika “Compendious Dictionary of the English

Language”, a 1828. rečnik koji i sada nosi njegovo ime. Izuzetno

obimni “potomci” Vebsterovih rečnika smatraju se najboljim

rečnicima savremenog engleskog jezika.

1849 – Umrla je engleska književnica irskog porekla Ana

Bronte, najmlađa od triju sestara spisateljica, autor romana “Agnes

Grej”, “Stanarka Vajldfel Hola”.

1864 – Austrijski nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan Jozef

Habzburg stigao je u meksičku luku Vera Kruz i ubrzo je krunisan

za cara Meksika. Njegova vladavina, koju je nametnuo francuski car

Napoleon III, trajala je do 1867. kad su se francuske plaćeničke

trupe povukle iz Meksika, popustivši pod udarcima meksičkih

rodoljuba s Benitom Huaresom na čelu, a samozvani car zarobljen

je i streljan.

1871 – Vojska versajske vlade ugušila je Parisku komunu

koja je postojala 72 dana. U poslednjoj “krvavoj sedmici” ubijeno

je oko 30.000 komunara. Pariska komuna ukinula je stajaću vojsku,

uvela izbornost svih predstavnika u organima vlasti, prosveti i

sudstvu, besplatno školstvo, kao i odvajanje države i prosvete

od crkve.

1879 – Rođen je srpski matematičar, astronom i

geofizičar Milutin Milanković, naučnik svetskog ugleda, tvorac

najsavršenijeg kalendara, osnivač katedre nebeske mehanike na

Beogradskom univerzitetu, potpredsednik Srpske akademije nauka.

Milanković je uz Teslu i Pupina najveće ime srpske nauke uopšte.

Građevinsku tehniku studirao je u Beču, gde je i doktorirao. Bio

je profesor teorijske fizike, a bavio se i kosmičkom fizikom i

geofizikom. U prvom delu objavljenom na francuskom jeziku

“Matematička teorija termičkih pojava izazvanih Sunčevom

radijacijom” izložio je novu teoriju rasporeda Sunčevih radijacija

na površini planeta i toka klimatskih promena u geološkoj

prošlosti Zemlje. Njegova reforma kalendara prihvaćena je na

Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu 1923. Tvorac je i

teorije o pomeranju Zemljinih polova. Dela: “Kanon osunčanja”,

“Nebeska mehanika”, “Osnovi nebeske mehanike”, “Sekularna pomeranja

Zemljinih polova”, “Istorija astronomske nauke”, “Kroz vasionu i

vekove”, “Uspomene, doživljaji, saznanja”.

1884 – Rođen je češki državnik Eduard Beneš,

predsednik Čehoslovačke od 1936. do 1938. i od 1945. do 1948. Bio

je vođa Narodne stranke i najbliži saradnik prvog predsednika

Čehoslovačke Tomaša Masarika. Tokom Prvog svetskog rata radio je

na stvaranju slobodne Čehoslovačke i Male Antante (savez s

Jugoslavijom i Rumunijom). Od osnivanja države 1918. do 1936. bio

je šef diplomatije, a posle Minhenskog sporazuma 1938, kojim je

Zapad predao Čehoslovačku na milost i nemilost Nemačkoj, otišao

je u izbeglištvo u London. Posle Drugog svetskog rata bio je ponovo

šef države, ali je dao ostavku 1948. pošto su komunisti

prigrabili svu vlast i iste godine je umro.

1908 – Rođen je britanski pisac i novinar Jan Lankaster

Fleming, tvorac Džejmsa Bonda. Bio je obaveštajni oficir britanske

ratne mornarice. Posle Drugog svetskog rata povukao se na Jamajku,

tada britansku koloniju, i tamo je pedesetih počeo da piše seriju

priča o Džejmsu Bondu, na osnovu kojih je nastao niz filmova. Lik

Džejmsa Bonda Fleming je ustrojio, između ostalog i po uzoru na

Srbina Duška Popova, rođenog u Titelu u Bačkoj, koji je bio agent

Kraljevine Jugoslavije i Britanije (lažno i Nemačke). Dela:

“Kazino rojal”, “Dijamanti su večni”, “Iz Rusije s ljubavlju”,

“Samo za tvoje oči”.

1928 – Studenti Beogradskog univerziteta organizovali su

velike demonstracije protiv namere Narodne skupštine da ratifikuje

Netunske konvencije zaključene 1925. između Kraljevine Srba,

Hrvata i Slovenaca i Italije. Prilikom intervencije policije

povređeno je dvadesetak studenata.

1934 – Kanađanka Oliva Dion rodila je u Kalenderu u

kanadskoj državi Ontario pet devojčica, nazvanih “Dionove

petorke”, prve petorke u svetu za koje se zna da su preživele.

1937 – Vođa Konzervativne stranke Nevil Čemberlen je

posle povlačenja Stenlija Boldvina postao premijer Velike

Britanije. Upamćen je po Minhenskom sporazumu koji je, u uzaludnom

naporu da izbegne vojni sukob s Nemačkom, 1938. potpisao s vođom

Trećeg rajha Hitlerom, dopustivši Nemačkoj da raskomada

Čehoslovačku.

1937 – Umro je austrijski psihijatar Alfred Adler, jedan od

pionira psihoanalize, osnivač pravca tzv. individualne psihologije,

kojom se odvojio od tvorca psihoanalize Sigmunda Frojda. Smatrao je

da je težnja ka moći pokretačka snaga psihičkog života svakog

pojedinca, što može da izazove preteranu težnju ka afirmaciji ili

unutrašnji otpor osećanju manje vrednosti i time neurotična

oboljenja. Dela: “Praksa i teorija individualne psihologije”,

“Poznavanje čoveka”, “O nervoznom karakteru”.

1940 – Počela je masovna evakuacija poraženih savezničih

snaga iz francuske luke Denkerk u Drugom svetskom ratu. Do noći

2. juna, u operaciji nazvanoj “Dinamo”, 850 brodova prebacilo je u

Veliku Britaniju 224.585 britanskih i 112.546 francuskih i belgijskih

vojnika, koji su se našli u bezizlaznom položaju posle munjevitog

prodora nemačkih tenkovskih divizija kroz Francusku do Lamanša.

1940 – Belgijski kralj Leopold III potpisao je u Drugom

svetskom ratu kapitulaciju pred naletom nemačkih jedinica. Vlada

Belgije nije priznala taj akt i povukla se u Francusku.

1944 – Umro je Tihomir Ðorđević, srpski etnolog i

folklorist, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske

kraljevske akademije. Posle završene beogradske Velike škole i

doktorata u Minhenu 1902. radio je kao gimnazijski i univerzitetski

profesor. Njegovo delo ostavilo je veliki trag u srpskoj kulturi,

objavio je oko 700 studija, putopisa, beležaka i komentara o

srpskim narodnim običajima. Osnovao je i uređivao stručne

časopise: “Karadžić”, “Etnografski zbornik Srpske kraljevske

akademije”. Dela: “Iz Srbije kneza Miloša”, “Naš narodni život”,

“Priroda u verovanju i predanju našeg naroda”, “Srbija pre sto

godina”, “Makedonija”, “O esnafima”.

1961 – Posle 78 godina na liniji Pariz-Istanbul, prestao je

da saobraća voz “Orijent-ekspres”.

1971 – Sovjetski Savez je lansirao kosmički brod u pravcu

Marsa.

1972 – Umro je britanski vojvoda od Vindzora, koji je kao

kralj Edvard VIII stupio na presto Velike Britanije 1936, ali ga

se iste godine pod pritiskom vlade i parlamenta, zbog ženidbe s

Amerikankom Volis Simpson, dvaput razvedenom, odrekao u korist

mlađeg brata Džordža VI. Potom je do smrti živeo u inostranstvu

pod imenom vojvoda od Vindzora.

1976 – Puštena je u redovan saobraćaj železnička pruga

Beograd-Bar, čija je gradnja trajala s prekidima od 1952, čime je

ostvarena ideja začeta još u 19. veku.

1976 – Sovjetski Savez i SAD potpisali su ugovor o

ograničenju podzemnih nuklearnih proba.

1984 – Iranski predsednik Ali Hamnei upozorio je arapske

zemlje Persijskog zaliva da ostanu po strani u ratu Irana i Iraka

ili će “snositi posledice”.

1986 – Dvojica sovjetskih kosmonauta izašla su iz

orbitalne stanice “Saljut 7” i provela nepuna četiri časa u

“kosmičkoj šetnji”.

1987 – Umro je srpski geolog Kosta Petković, profesor

Univerziteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti,

upravnik Geološkog zavoda i Geološkog instituta, urednik

“Geoloških anala Balkanskog poluostrva”, “Zbornika” i “Glasnika

Geološkog instituta SANU”. Objavio je više od 200 naučnih radova

i izradio prvu geološku kartu Jugoslavije prema internacionalnoj

normi.

1995 – Na filmskom festivalu u Kanu film “Podzemlje – bila

jednom jedna zemlja” srpskog režisera Emira Kusturice dobio je

“Zlatnu palmu”, drugu glavnu festivalsku nagradu u Kusturičinoj

karijeri.

1995 – U zemljotresu koji je pogodio ruski grad Neftegorsk

na ostrvu Sahalin poginulo je najmanje 1.989 osoba.

1997 – Rusija i Ukrajina protpisale su ugovor kojim je

ruskoj Crnomorskoj floti omogućeno da 20 godina koristi pomorsku

bazu u luci Sevastopolj na poluostrvu Krim.

1998 – Pakistan je zvanično postao nuklearna sila,

izvršivši pet nuklearnih probnih eksplozija.

2002 – Libijska vlada ponudila je da sa ukupno 2,7

milijardi dolara obešteti porodice 270 žrtava prilikom eksplozije

aviona američke kompanije “Pan Am” 1988. iznad mesta Lokerbi u

Škotskoj, za šta je optužen zvanični Tripoli, u zamenu za

ukidanje sankcija koje su Libiji nametnuli SAD i Ujedinjene nacije.

2008 – U Nepalu je ukinuta monarhija pošto je

konstitutivna skupština u Katmanduu izglasala uspostavljanje

republike. Dinastija koja je tom zemljom vladala 240 godina

uklonjena je pošto su drevnom himalajskom monarhijom ovladali

maoisti.

2009 – Preminuo je Lambros Papantoniu, grčki novinar,

doajen dopisničkog kora u Vašingonu i veliki prijatelj srpskog

naroda. Više od trideset godina bio je diplomatski dopisnik grčkog

dnevnika “Elefteros Tipos”, Radija Tesaloniki (Solun) i američkog

nedeljnika “Grčke vesti”. Upamćen je, kao dugogodišnji izveštač

iz Stejt departmenta, po upornim i neretko “nezgodnim” pitanjima

o američkoj politici prema Srbiji i Balkanu. Završio je prava na

Univerzitetu u Solunu a magistrirao i doktorirao na Univerzitetu

Berkli u Kaliforniji. Novinarstvom je počeo da se bavi 1975. posle

turske invazije na Kipar i tokom dugogodišnje karijere postao je

prema opštem mišljenju jedan od vodećih stručnjaka za američku

spoljnu politiku prema Grčkoj, Kipru, Turskoj i Balkanu.


Tanjug