NOVI PAZAR – “Vlada Srbije ne ispunjava u potpunosti minimum standarda za eliminaciju trgovine ljudima, ali čini značajne napore u tom pravcu. Identifikovano je više žrtava i, nakon pet godina kašnjenja, otvoreno je prihvatilište za žrtve. Vlada nije dosledno primenjivala principe nekažnjavanja žrtava trgovine ljudima i sudije nisu štitile prava žrtava tokom sudskih postupaka” – navodi se u izveštaju o trgovini ljudima za 2019. godinu.
Trgovina ljudima predstavlja krivično delo koje podrazumeva prodaju i kupovinu tj.držanje neke osobe u cilju njene eksploatacije uz upotrebu sile, pretnje, prevare, zloupotrebom ovlašćenja ili teškog položaja kao i radnje koje mogu biti deo tog procesa (prevoz, skrivanje, čuvanje). Kada su deca u pitanju, ovo krivično delo postoji i kada nema elemenata pretnje, sile, zloupotrebe položaja i sl. Pristanak žrtve na ekploataciju ne menja činjenicu da se radi o krivičnom delu. Cilj je ostvarivanje zarade ili druge koristi kroz eksploataciju može imati više oblika a jedan od njih je prinudno prosjačenje.
Prinudno prosjačenje je jedan od oblika trgovine ljudima kome su podložna i deca i odrasli, a pod posebnim rizikom su osobe sa fizičkim i mentalnim problemima i smetnjama. Maloletnici koji prose na ulicama čine gotovo polovinu registrovanih žrtava trgovine ljudima u našoj zemlji. Odrastaju u najsurovijim životnim uslovima, žrtve su zlostavljanja, eksploatisanja, krijumčarenja.
Prema popisu iz 2011 godine, u Novom Pazaru stalno boravi svega 566 osoba romske etničke pripadnosti, što čini 0.56 odsto stanovništva ovog grada. U vreme sezone, to jest za vreme verskih praznika i dolaska dijaspore u grad, kroz Novi Pazar prođe između dve i četiri hiljade Roma iz cele Srbije, ali i zemalja regije, kojima je prosačenje sezonski posao. Obično žive u improvizovanom prostoru na periferiji grada, a neretko spavaju u ulazima zgrada, pasažima, ispod mostova, parkovima… Do glavnih ulica i gradske gužve dovode ih kombiji nakon čega ih raspoređuju na određena mesta za prosjačenje. Obično su to najfrekventnije gradske ulice u kojima automobili u kolonama prolaze veoma sporo poput Prvomajske ulice, ulice Stefana Nemanje, Kej 37. Sandžače divizije, kao i na gradskim šetalištima i parkovima gde se okuplja veliki broj pešaka.
Prema podacima koje smo dobili od Centra za zaštitu žrtava trgovine ljudima, u periodu od 2012. do 2018. godine identifikovano je ukupno 43 žrtve trgovine ljudima u obliku prinudnog prosjačenja. Od 43 žrtve, čak 38 njih je uzrasta do 18 godina i to 23 devojčice i 15 dečaka. Obično se radi o žrtvama zanemarivanja, fizičkog i psihičkog zlostavljanja, ali i žrtvama radne i seksualne eksploatacije, koja sistemski nisu postojala – bez imena, prezimena, zdravstvenog osiguranja, školovanja.
Međutim, prema zvaničnim podacima Policijske uprave u Novom Pazaru, na teritoriji koju oni pokrivaju, gotovo i da nema prosjačenja.
“Tokom 2018. godine podneli smo šest prekršajnih prijava protiv osoba zbog ugrožavanja spokojstva građana ili narušavanja javnog reda i mira prosjačenjem” – rekli su u Policijskoj upravi Novog Pazara.
Na evidenciji Centra za socijalni rad u Novom Pazaru trenutno nema registrovanih beskućnika, a ranijih godina zbrinute su dve osobe koje su živele na ulici i bile u riziku bezbednosti.
Direktor Centra Adnan Dizdarević kaže da je poznata činjenica da u vreme verskih praznika u Novi Pazar iz drugih gradova dolazi veći broj osoba koje se bave prosjačenjem.
“S obzirom na to da su oni stanovnici drugih opština, Centar za socijalni rad nema nadležnosti da preduzima mere njihovog zbrinjavanja, već je u obavezi da uspostavi saradnju i obavesti nadležne Centre u gradovima iz kojih oni dolaze, a koji onda preuzimaju dalje korake. Naš Centar u takvim slučajevima interveniše tako što tim osobama dodeli jednokratnu novčanu pomoć do njihovog povratka u svoje opštine”, rekao je Dizdarević.

“Trenutno se na smeštaju u Domskom odeljenju nalazi 75 odraslih i starih lica. U Novom Pazaru postoji potreba za uslugom Prihvatilišta za različite kategorije korisnika, a uvođenje te usluge u nadležnosti je lokalne samouprave. Prema Zakonu o socijalnoj zaštiti pružalac ove usluge ne mora da bude Centar za socijalni rad, već se on bira na osnovu javnog konkursa”, rekao je direktor Centra Adnan Dizdarević.
U junu prethodne godine, na društvenim mrežama pojavio snimak na kojem se vidi kako osoba dovodi više lica u centar Novog Pazara i prisiljava ih na prosjačenje. Na snimku objavljenom na popularnoj društvenoj mreži “Facebook” vidi se muškarac okružen decom u Ulici 28. novembra (pešačka zona), a u opisu videa se navodi da on njih primorava da prose, “da ih obiđe nekoliko puta u toku dana i pokupi sav novac”. Naš portal je tada objavio fotografije kombi vozila kojim se, navodno, prosjaci dovoze u Novi Pazar, a ispred kojeg stoje dva muškarca koja decu i mlade majke raspoređuju na lokacije na kojima će da prose.
PU Novi Pazar je reagovao i tom prilikom privedeno je 15 osoba. Privedeni su dali izjave u prostorijama MUP-a, i rekli da su na prosjačenje bili primoravani. U prosjačenju su koristili lažna imena, predstavljajući se kao Muslimani. Oni su dovezeni u Novi Pazar kako bi “zarađivali” novac za vreme Ramazana i Bajrama.
Borba protiv ove vrste zloupotrebe dece za istražne i pravosudne organe u Novom Pazaru još uvek nije prioritet. Većinom se sve završi na opomeni lokalne policije, dok je sledeći korak krivična prijava za narušavanje javnog reda i mira.
Građani Novog Pazara sa kojima smo razgovarali kažu da broj prosjaka iz dana u dan raste, da se uglavnom radi o deci, majkama sa bebama ili odraslima koji su slepi ili imaju neko oboljenje, a da obično “operišu” u centralnoj pešačkoj zoni, koja je prepuna ugostiteljskih objekata sa letnjim baštama.
“Javna je tajna u Novom Pazaru da je prosjačenje na ulicama organizovano. Policija i Centar za socijalni rad ne obavljaju posao kako treba i ne rade ništa na sprečavanju prosjačenja. Žao mi je dečice, ali i ostalih građana. Oni nešto stariji znaju da budu i agresivni, napadaju žene, otimaju, dok oni mlađi vuku žene za rukave, kapute, torbice i slično” – ispričao nam je Sead Dazdarević, građanin Novog Pazara.

“Njih uglavnom dovode u centar grada i tu ih ostavljaju da prose. Neretko ta deca, nakon celodnevnog prosjačenja, spavaju na otvorenom ili u pasažima zgrada. Moguće i da ih “poslodavci” na taj način kažnjavaju i ne žele da ih vrate kući” – rekao nam je izvor iz PU Novi Pazar.
OBLICI DEČJEG PROSJAČENJA
Postoji veliki broj oblika dečjeg prosjačenja, a mi ćemo nabrojati tri najmasovnija.
Prvi oblik je prosjačenje organizovano od strane roditelja. Ovaj oblik prosjačenja poznajemo kao porodično prosjačenje i veoma je zastupljen u Srbiji i zemljama regiona. U ovom obliku roditelji direktno ohrabruju decu da prose u cilju obezbjeđivanja neophodnih materijalnih sredstava. U ovaj oblik spada i zajedničko prosjačenje majke sa decom koje je u Novom Pazaru prilično učestalo. Neretko su zabeleženi slučajevi u kojima otac nasilnim putem primorava dece u prosjačenju na način da im određuje dnevne kvote, a zatim ih kažnjava ukoliko se kvota ne ispuni.
Drugi oblik prosjačenja je spontano dečje prosjačenje. Ovaj oblik je karakterističan po tome što roditelji ne instruiraju da deca prose već deca spontano sama to rade. Ovaj oblik prosjačenja uključuje neku vrstu ‘uličnog načina života’ koji najčešće počinje stalnim bežanjem iz škole i pribegavanjem različitim strategijama preživljavanja, pri čemu je prosjačenje samo jedan od tih načina. Ova deca su posebno izložena riziku od različitih vrsta nasilja i pritisaka, uključujući i rizik da budu uvučena u različite oblike devijantnog ponašanja.
Treći tip prosjačenja je organizovano prosjačenje. Ovaj tip je karakterističan po tome što određeni pojedinac, neretko sa kriminogenim dosijeom, organizuje decu na način da ih eksploatiše u činu prosjačenja, a zarad sticanja vlastite materijalne dobiti. Pojednostavljeno, deca se instruiraju i/ili primoravaju od pojedinca da prosjače, a novac koji zarađuju oni daju organizatoru. Ovaj tip prosjačenja je najopasniji za samu decu usled činjenice da su deca, faktički, dvostruko eksploatisana i permanentno izložena pretnjom ili stvarnim nasiljem. Treba imati u vidu da su u slučaju organizovanog prosjačenja i sami roditelji dece koja prosjače izloženi potencijalnom nasilju od strane organizatora.
MEHANIZAM POMOĆI ŽRTVAMA TRGOVINE LJUDIMA U SRBIJI
Usvajanjem novog Zakona o socijalnoj zaštiti u aprilu 2011. godine stekli su se uslovi da se u Republici Srbiji osnuje posebna ustanova koja će se isključivo baviti pružanjem pomoći i zaštite žrtava trgovine ljudima. Pored toga, ovaj Zakon u članu 41 po prvi put predviđa da su i žrtve trgovine ljudima korisnici prava ili usluga socijalne zaštite. Shodno tome, odlukom Vlade Republike Srbije od 13. aprila 2012. godine formiran je Centar za zaštitu žrtava trgovine ljudima koji u svom sastavu ima dve organizacione jedinice: Prihvatilište i Službu.
Funkcionisanje Centra bazirano je na dopuni postojećih pravilnika (Specifičnosti koje ne sadrži nacrt Pravilnika o minimalnim standardima za pružanje usluga socijalne zaštite i nacrt Pravilnika o savetodavno-terapijskim i socijalno-edukativnim uslugama) o minimalnim standardima u sistemu socijalne zaštite koji će dodatno biti prošireni Pravnilnikom o minimalnim standardima zaštite žrtava trgovine ljudima u socijalnoj zaštiti. Pravilnik će odrediti strukturalne standarde, kojima se definišu materijalni i ljudski resursi i procesi upravljanja u Centru, kao i funkcionalni standardi kojima se određuju prijem, način i metode procene, planiranja, aktivnosti pri pružanju usluge i prestanak korišćenja usluge.
Pre formiranja Centra za zaštitu žrtava trgovine ljudima, u okviru institucionalnog okvira za borbu protiv trgovine ljudima u Republici Srbiji na operativnom nivou funkcionisala je Služba za kordinaciju zaštite žrtava trgovine ljudima. Služba je bila osnovana pri Zavodu za vaspitanje dece i omladine u Beogradu u martu 2004. godine, kao rezultat zajedničkog projekta tadašnjeg Ministarstva za socijalnu politiku i Misije OEBS u Srbiji. Glavni zadatak Službe je bio da deluje kao kordinacioni centar koji treba da organizuje pomoć i zaštitu žrtava trgovine ljudima u Srbiji, tj. da ih inforimiše o svim dostupnim vidovima pomoći. Nije bilo planirano da Služba sama pruža direktnu pomoć.
Tokom 2011. godine sprovedena je analiza funkcionisanja Službe za koordinaciju zaštite žrtava trgovine ljudima. Glavne preporuke ove analize su upravo bile da novi Centar koji bi se osnovao mora da bude samostalni entitet, ustanova koju osniva Republika, i koji ima obezbeđeno stabilno finansiranje rada Službe, kao i urgentnog prihvatilišta iz budžeta Republike Srbije. Takođe, konstatovana je neophodnost usluge urgentnog kratkoročnog smeštaja.
Među najvažnijim poslovima koje Služba kao organizaciona jedinica Centra za zaštitu žrtava trgovine ljudima obavlja na osnovu predloga Pravilnika spadaju: konačna identifikaciju žrava trgovine ljudima, izrada procene rizika po žrtvu, stanja, potreba, snaga žrtava i procenu drugih značajnih osoba u njihovom okruženju, izrada individualnih planovapružanja usluga i zaštite žrtava, koordinacija zaštite žrtava s ciljem njihove reintegracije, kao i procesom dobrovoljnog povratka žrtava u državu porekla i tako dalje.
Centar za zaštitu žrtava trgovine ljudima
Za prijavu sumnje na trgovinu ljudima: telefon:+381 (0)63 610 590 ili [email protected]
Organizacija za pomoć žrtvama trgovine ljudima
ASTRA – Nevladina organizacija posvećena iskorenjivanju svih oblika trgovine ljudima i ekspploatacije, naročito ženama i decom, kao i efikasnom potragom za nestalom decom. ASTRA SOS telefon 011/785 0000 ili 0800 101 201, koji je dostupan 24/7.
Udruženje građana za borbu protiv trgovine ljudima i svih oblika rodno zasnovanog nasilja
ATINA – dežurni telefon:+ 381 61 6384071, e- mail: [email protected]
Prijavljivanje krivičnog dela trgovine ljudima:
Dežurnoj službi policije 24 – 192
Upravi kriminalističke policije: + 381 11 247 10 19; +381 64 724 10 19, [email protected]
Lično, u lokalnim organizacionim jedinicama MUP-a, policijskim upravama, policijskim stanicama.
Tekst je deo istraživačkog rada u okviru projekta, koji realizuje EMEDIA GROUP uz podršku Grada Novog Pazara. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
